SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR DÜNYAYA: COVID-19 VE EŞİTSİZLİK DİYALEKTİĞİ

Published on ilaydanilufer tarafından
İletişim Başkanlığı'ndan 9 Mayıs KOVİD-19 tablosu

2019’un son günlerinde Çin’in sınai bölgesi Wuhan’da ortaya çıkan Covid-19 adlı virüsün neden olduğu salgın, çok kısa bir süre içerisinde tüm tedbirlere rağmen küresel bir nitelik kazanmış ve günümüzde 188 ülkeyi etkileyen bir pandemi haline gelmiştir. Halen (15 Haziran 2020) tüm dünyada vaka sayısı 7 milyonu, yaşamını kaybedenlerin sayısı da 400 bini geçmiş durumdadır.

Salgının sağlık sistemi üzerindeki tüm dünyada meydana getirdiği kaosu azaltmak, hayatları korumak ve enfeksiyon eğrisini yavaşlatmak için, hükümetler acil tedbirleri devreye almışlardır: Sosyal uzaklaşma, karantina, sokağa çıkma yasakları, mal ve insan hareketliliklerinin geniş ölçüde kısıtlanması, vb. Peki alınan önlemler pandemi sürecinde neleri beraberinde getirdi? Gelin, birlikte bu konuyu biraz açmaya çalışalım.

Korona virüs eşitsizliği, eşitsizlik ise salgını derinleştiriyor.

  • Ekonomi bize ne söylüyor?

Pandemi nedeniyle uygulanan sokağa çıkma yasakları ve işyerlerinin kapatılması, gelir ve iş kaybını, sonuçta da işsizliği ve yoksulluğu artırmaktadır. Düşük eğitim ve gelir düzeyine sahip olanların işten çıkarılma olasılıkları yüksektir. Türkiye’de yapılan bir çalışmada; COVID-19 Salgınının özellikle düşük gelirli, lise ve altı eğitim seviyesine sahip ve kayıt dışı çalışan kesimleri etkileyeceği bildirilmiştir.[1]Düşük eğitimli ve düşük sosyoekonomik düzeydeki kişilerin evde çalışmaları güç ve yaşamlarını sürdürebilmek için güvencesiz işlerde ve hizmet sektöründe çalışma olasılığı fazladır. Yapılan bir çalışmaya göre, Türkiye’de istihdamın %24’ü evden çalışmaya elverişli işlerde çalışıyor, fakat geride kalan %76 işe gitmek zorunda. Bu kesim salgının yayılması yüzünden hem sağlığından, hem de işinden olma riskiyle karşı karşıyadır [2]. Gene aynı çalışmaya göre, dört yıllık üniversite mezunu ve üstü eğitim düzeyine sahip çalışanlar işlerinin ortalama %50’sini evden yürütebilirken, bu oran daha düşük eğitimli işgücünde %17’ye düşmektedir[3]. Bireylerin tasarruf ve ekonomik birikime verdiği önemin ise arttığını gözlemlemek pek zor olmasa gerek.

  • Sosyal devlet anlayışının sürece etkisi

Ülkelerin kendi başlarına yürüttükleri önlem ve paketlere ilave olarak, ülkeler üstü birlikler de bünyelerinde bulunan ülkelere yönelik şemsiye eylemler planlamaktadır. Devletin bireylere sigorta, kredi yardımı yapması, işçilerin sigortalarının devlet tarafından karşılanması, devletin gelir seviyesi düşük olan ailelere yardım paketleri oluşturması bu alt başlık için uygun örneklendirmeler olacaktır.

  • Sağlık sektöründe neler oldu?

Yetersiz su kaynakları nedeniyle su sıkıntısı yaşayan yoksul ülkelerde kişisel hijyen önlemlerinin alınması güç. Başta Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) olmak üzere uzmanlar, korona virüsten korunmak için ellerin sabunla sıklıkla yıkanması gerektiği uyarısında bulunuyor. Fakat yıllardır savaş bölgesinde kıtlık yaşayan Yemenliler için sabunla el yıkamak erişilmesi güç bir lüks haline gelmiştir.[4] Kitle iletişim araçlarından yayımlanan evde kalın ve spor yapalım temalı programlar, büyük şirketlerin home-office uygulamaları ile önce bireyin sağlığı sonra gelir anlayışları, mesai saatlerinin asgari düzeye dönüştürülmesi, toplu taşıma araçlarının fiziki mesafe kurallarına uygun olarak kullanılmasına yönelik düzenlenen yasaların ortaya çıkışı, yiyecek yerlerinin masalarında bulunan kullanıma açık ürünlerin tek kullanımlık hale dönüşümü (tuz, şeker vs.) ve tatil yerlerinde ikamet ile ilgili yeni düzenlemeler getirilmesi kamunun ve bireyin sağlının korunması ile ilgili düzenlemelerden sadece birkaçı. Kişisel bakım ve koruyucu ürünlerinin yaygın kullanılması (maske, dezenfektan, kolonya, solunum cihazı vs.), sağlık sektöründe gelişmeler yaşanması, büyük çaplı hastanelerin kurulumu (şehir hastaneleri vb.) yine sağlığın hayatımızda her şeyden önemli bir yerde bulunması gerektiğini anlatıyor. Evde kalma sürecine bağlı olarak psikolojik hastalıkların yaygınlaşmasına duyulan endişe ile iletişim araçları vasıtasıyla ruhsal sağlık programlarının artışı ile aşı çalışmalarına olan yatırımın artması ise diğer sağlık ile ilgili değişimlerdendir.

  • Eğitimdeki değişimler

Okulların kapatılmasıyla başlanan online eğitim ise internet bağlantısı ve bilgisayar/televizyon bulanmayan evlerde yaşayan çocukların eğitim almalarını engellemekte, bu da eşitsizliği artıran bir işlev görmektedir (dijital eşitsizlik). Öğrenci Veli Derneği’nin velilerle yaptığı uzaktan eğitim uygulaması anketini yanıtlayan velilerin çocuklarının %13’ü uzaktan eğitim uygulamasına katılmıyor ya da katılamıyor. Velilerin %69,2’si EBA canlı ders uygulamasını verimsiz buluyor[5]. Öte taraftan online eğitimlere teşvik amaçlı sertifikalı programlarda görülen artışlar da gözümüze çarpmaktadır.

  • Demokrasi, saydamlık, katılımcılık

Toplumların devletlerin tutumlarına verdikleri reaksiyonlar da ülkelerin yönetim yapılarına, tarihsel birikimlerine, dayanıklılık kapasitelerine ve devlete yükledikleri anlamlara göre değişiklik sergilemiştir. Şehirlerin karantina altına alınması ve sokağa çıkma yasağı Çin’de hızla kabullenilirken, ABD’de çok daha az sınırlama getirilmiş olmasına rağmen kısa sürede durumu protesto eden gruplar ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, genelde güvenlik-özgürlük ikileminde daima bir bocalama yaşayan vatandaşların, bu kez güvenlikleri (bu olay özelinde sağlıklı kalma arzuları) için özgürlüklerinden taviz vermede tereddüt etmedikleri gözlenmiştir.

  • Dayanışma nelerin üstesinden geldi?

Devletlerin birbirlerine tıbbi malzeme, ilaç, gıda ve ihtiyaç duyulan diğer mal ve gereçleri tedarik etmesi, fon sağlayıcı küresel nitelikli kuruluşların oluşan ekonomik daralmayı hafifletmek üzere süratle pozisyon belirlemesi küresel işbirliğinin ilk adımları olarak değerlendirilmelidir. Dünya genelinde özellikle gıda, lojistik, sağlık ve bakım sektörlerinde çalışanların ne kadar kritik bir konumda oldukları daha iyi anlaşılmıştır. İşten çıkarma yasağı, kira ödemelerinde kiracıya gayrimenkul sahipleri tarafından tanınan ayrıcalıklar dayanışma içerisinde olduğumuzun göstergeleri adeta. Özellikle ramazan ayında büyük marketlerde gördüğümüz yiyecek yardımı kartları dikkate değer bir simge niteliğinde. Sevdiklerimizle yüz yüze görüşemesek de canlı yayınlar, toplantılar ya da görüntülü konuşma uygulamaları aracılığıyla birbirimiz için ne kadar değerli olduğumuzu anladığımız pandemi sürecinde bazı marketlerde ihtiyacının fazlasını bırak, ihtiyacın olanı al sepetlerinin ücretsiz olarak hizmete sunulması ve fırınlarda askıda ekmek uygulamaları da bu örneklere dahil edilebilir. Dini ve sosyal ritüellerin yaşanamamasından kaynaklanan farkındalığın yükselişi de altı çizilmesi gereken noktalardan birisi bana göre.

  • Ekolojik toplum, yerelleştirilmiş gıda sistemleri

Toplumda gıdanın temel ihtiyaç olduğunun anlaşılmasıyla gıda raflarının pandemi kaynaklı panik ile boşalması, tencere yemeklerine geri dönüş sürecini başlattı.(Bir anlamda gelecekten geçmişe anlayışının pratiğe dökülmüş bir hali gibi gözüküyor.) Doğal yiyeceklerin bağışıklığı arttırmasına yönelik bilinçlenmeye bağlı olarak kullanımın artması, genetiği değiştirilmemiş tarımsal ürünlerin önem kazanması ve buna bağlı olarak tohum bankacılığının geliştirilmesi, tarım ve değerli madenler gibi doğal kaynakların ülkeler için değer kazanması ise ekolojinin ve doğal olan her şeyin kıymetli olduğu bilincine ermemiz için önümüze çıkan fırsatlar olsa gerek.

  • Sürdürülebilirlik hassasiyetiyemiz ne kadar yüksek?

İş modellerinin artık sadece finansal riskleri değil, çevresel ve sosyal riskleri de gözetmesi beklenmektedir. İkim değişikliği kaynaklı çevresel etkiler arttıkça, iklim senaryolarını risk yönetimi süreçlerine entegre etmeyen şirketlerin orta ve uzun vadede sürdürülebilirlik ve rekabet sorunları yaşamaları kaçınılmazdır.

  • İnovasyonun gücü

Sürecin sonunda dijital iş modellerinin ve otomasyonun artık sanayi kuruluşlarının hedeflerinde değil, zorunlulukları arasında yer alacağı beklenmektedir.

  • Yaşam tarzı değişir mi?

Bazen de işlerimizin yoğunluğu arasında sıkışmış hissederiz, bir türlü kendimize ayıramadığımız günleri sokağa çıkma yasağı ile hayatımıza katmamız… Maskelerin aksesuar olarak hayatımıza girmesi, moda anlayışının sağlık sektörüyle birliktelik içerisinde olması, insanların dinlenme ve eğlence anlayışındaki köklü değişimler bize alışkanlıklar da alışılmışın dışına izinsiz çıkabilir mi sorusunu sordurtan cinsten.

  • Ayrı(m)calıklar silsilesi içerisinde birey

Etnik faaliyetlerin öne çıkışı dikkat çeken bir husus. (covid- 19’un sorumlusu olarak Çin’in görülmesi, Donald Trump’ın konuşmalarında virüsten “Chinese virus” olarak bahsetmesi)

DEĞERLENDİRME

Covid-19 olaylara farklı açılardan bakmamızı öğreten bir salgın olarak karşımıza çıkmaktadır. Yukarıda ele almaya çalıştığım alt başlıklar ile pandemi sürecini özümserken bazı kaynaklara ve sosyolojiden bize miras kalan düşüncelerden faydalanmaya çalıştık. Özellikle ekonomi alanındaki değişimler ve dayanışma, sosyal devlet anlayışı kısımlarını anlamaya çalışırken Marksist açıdan yararlandık[6].Yaşam tarzının ve ayrımcılık / ayrıcalıkların tezahürleri noktasında Weber’in fikirleri yolumuza ışık tuttu.[7] Bourdieu sosyolojisinin sermaye türlerinin ise bilhassa eğitim alanındaki iyileştirmelerin hayatımıza etkisinin sorgulanmasındaki etkisini yadsıyamayız.[8] Geleceğe dair beklentiler ve öngörüler noktasında ele aldığımız ana meselelerden biri de toplum içerisindeki yatay ve dikey hareketliliklerdir.[9]

KAYNAKÇA

[1] U. Aytun, C. Özgüzel. Koronavirüs salgını eşitsizlikleri artırabilir. Sarkaç (30 Nisan 2020). https://sarkac.org/2020/04/koronavirus-salgini-esitsizlikleri-arttirabilir/

[2] Coronavirüs anketine katılanların yarısı “gelirim azaldı” dedi. Artı Gerçek (25 Mayııs 2020). https://artigercek.com/haberler/coronavirus-anketine-katilanlarin-yarisi-gelirim-azaldi-dedi

[3] Türkiyede kimlerin evden çalışması mümkün? Birgün Gazetesi (16 Nisan 2020). https:// http://www.birgun.net/haber/turkiye-de-kimlerin-evden-calismasi-mumkun-296722

[4] Sınır Tanımayan Doktorlar: Yemenlilerin yeterince içme suyu bile yok, ellerini nasıl yıkayacaklar? https://tr.euronews.com/2020/03/26/s-n-r-tan-mayan-doktorlar-yemenlilerinyeterince-icme-suyu-bile-yok-ellerini-nas-l-y-kayac

[5] F. Atalay. Sanal derse ilgi yok. Cumhuriyet (10 Haziran 2020). https://www.cumhuriyet.com. tr/haber/sanal-derse-ilgi-yık-1744112

[6] Marx üretimdeki mülkiyet ilişkilerine göre şekillenen iktisat temelli bir sınıf açıklaması yapar. Ona göre modern burjuva toplumunda temelde iki temel sınıf mevcuttur: Üretim araçlarının mülkiyetini elinde bulunduran burjuvazi ve emeğini satarak geçinen mülksüz proleterya. Bu iki temel sınıf arasında lümpen proleterya ve küçük burjuvazi bulunmaktadır. Ancak bu iki sınıfın ve arkaik bir zümre olan köylülüğün zamanla ortadan kalkacağını ve nihayetinde iki sınıf arasında bir kutuplaşmanın gerçekleşeceğini ileri sürer (Marx & Engels, 1976, p. 509).

[7] Weber sosyal tabakalaşmayı sınıf, statü ve siyasi gücün üçlü yapısında açıklar. Ona göre ekonomik düzen içerisinde sınıfların bir konumu mevcuttur; ancak sosyal düzen içerisinde de aynı rolü statü grupları oynar (Weber, 1978, s. 926–927).

[8] Bourdieu toplumsal sınıflar arasındaki çatışmayı açıklayabilmek için farklı alanlar belirler. Bu alanlar mevkiler arası ilişkilerden oluşur ve güce göre şekillenir. Bu gücün dağılımı da sermayelerin dağılımına göre değişir. Sermayeler ekonomik, toplumsal, kültürel, simgesel olmak üzere dört farklı başlıkta ele alınırlar. Ekonomik sermaye, ekonomik kaynaklar anlamına gelir. Toplumsal sermaye, toplum içerisindeki ilişkiler bütününü yansıtır. Kültürel sermaye ise eğitim yoluyla öğrenilmiş tüm kabulleri, davranış kalıplarını, kısacası toplumun özünü içerir. Simgesel sermaye; içerisinde her sermaye türünün izlerinin görülebileceği, sahip olunan simgesel değerler bütünüdür. Tüm bu dinamikler aracılığıyla şekillenen sistemin yeniden üretimini sağlayan dinamik ise habitustur.

[9] Yatay hareketlilik nüfusun, coğrafi olarak yer değiştirmesi ya da aynı tabaka içinde iş değişiklikleridir. Dikey hareketlilik ise tabakalar arası iniş ve çıkışlardır.

Reklam