Bu yazı; dış ticaret açığını kapatmak için başka bir ulusu uyuşturucu bağımlısı yapan üzerinde güneş batmayan bir imparatorluk ve kaybettiği savaşlar yüzünden verdiği ticari imtiyazlar ile gücünü kaybeden bir hanedanlık hakkındadır. 2 önemli savaşın, Hong Kong’un anakaradan ayrılmasının, Batı’nın Doğu’ya nüfuz edişinin ve çok daha fazlasının hikayesidir.
1644 yılında Çing (Qing) Hanedanlığı, Çin yönetimini devraldı. 1911 yılına kadar hüküm sürecek olan bu hanedanlık tarihteki son Çin Hanedanlığı olacaktı. Çin’i giderek daha izole hale getiren Çing Hanedanlığı, batılıları reddeden bir tecrit politikası izliyordu. Bu kuralın bir istisnası günümüzde Guangzhou diye bilinen Kanton bölgesiydi. Bu bölgede yabancı tüccarlar çeşitli kurallara bağlı olarak ticaret yapabilmekteydi.
19. yüzyılın başlarında çay ve porselen gibi Çin mallarına İngilizlerin talebi son derece yüsekti. Çay, İngilizler için vazgeçilmez olmuştu. İngiltere, Çin’den aldığı bu yüklü miktardaki çayın değerini karşılayabilecek herhangi bir şeyi Çin’e satamıyordu. Bundan dolayı, İngiltere ve Çin arasında ciddi bir dış ticaret dengesizliği vardı. Çin’in ticarete izin verdiği Kanton’da gümüş ile yapılan ticaret İngiliz kasalarını boşaltmaya başlamıştı. Amerika’nın bağımsızlık elde etmesi ile zenginliğinin bir kısmını kaybeden İngiltere için bu önemli bir problemdi. İngiliz gümüşleri, İngiliz hanımefendilerinin çay partileri sona ermesin diye Güneydoğu Asya’ya akmaya devam ediyordu.
Bu dengesizliği gidermek için İngilzler’in Çin’e satabilecek bir şey bulması gerekiyordu. O dönemde İngiltere’nin sömürgesi olan Hindistan’da yetiştirilen “afyon” İngilizler’in yeni gelir kaynağı olabilirdi. İngiltere’nin imtiyazlı tekeli Doğu Hindistan Şirketi’nin doğrudan içinde bulunmadan çeşitli şirketler aracılığıyla yönettiği bu illegal ticaretin sonuçları ise sadece ekonomik olmayacaktı.
Afyon Savaşları, 19. Yüzyılın ortalarında Batılı devletler ve Çin arasında gerçekleşti. 1839-42 ve 1856-60 arasında iki adet Afyon Savaşı yaşandı. İlk Afyon Savaşı’nda İngiltere ve Çin karşı karşıya geldi. İkinci Afyon Savaşı’ndaysa yine İngiltere bu sefer Fransa ile birlikte Çin’e karşı mücadele etti. Her iki savaşta da Batılı devletler Çing Hanedanlığı karşısında zafer elde etti. Bu zaferlerin sonucunda istedikleri ticari imtiyazlar ve Çin’de ticaret yapabilecekleri bölgeler elde ettiler. Aynı zamanda Afyon Savaşları, Çin’de hüküm süren Çing Hanedanlığı’nın da sonunun başlangıcına işaret ediyordu. Batı artık neredeyse kesin olarak Doğu’nun bileğini bükmüştü.
İngiltere’nin kaçak olarak Çin’de sattığı afyondan kazandığı miktar giderek artarken Çin toplumunda da ciddi bir sosyal çöküş yaşanmaya başlanmıştı. Çin’de yaşanan bu ekonomik ve sosyal bozulmanın önüne geçilmesi amacıyla 1839’da atanan Çin İmparatorluğu Komiseri Lin Zexu, ülkede afyonun kullanılmasını engellemek amacıyla çalışmalara başladı. Dönemin kraliçesi olan Victoria’ya da bir mektup gönderen Lin, mektubunda afyon ticaretinin yasaklı olduğunu İngiltere’nin diğer malların ticaretini yapabileceğini belirtiyordu. Lin, aynı zamanda göreve geldiği ilk yıl olan 1839’da İngiliz tüccarlarının faaliyet gösterdiği Kanton’da 20.000 sandıktan fazla afyona el koydu. Ele geçirdiği yaklaşık 1,400 tonluk uyuşturucu Çin hükümeti tarafından yok edildi. İngiltere ve Çin arasında bir gerilime yol açan bu olay iki ülke arasındaki iplerin giderek zayıflamasına yol açtı.
Çinliler ile İngilizler aralarındaki gerginleşen ilişkileri diplomatik yollarla çözemiyorlardı çünkü İngiliz yetkililer Çin İmparatoru önünde Çin protokollerine göre davranmıyorlardı. Çing Hanedanlığı ise kendini diğer devlet yöneticilerinden üstün görüyordu. Diplomatik olarak bu iki ülkenin ilişkileri adeta düğümlenmişti. İngilizler, çözümü askeri yöntemlerle sağlayacaklardı.
İngiliz Deniz Kuvvetleri, 1840’ın başlarında Hong Kong’a ve Pearl River’dan Kanton’a ilerledi. 18 Ocak 1841 tarihinde Çin Amirali Kuan Ti’nin yenilmesiyle birlikteyse Hong Kong, İngilizler tarafından ele geçirildi.
Yaşanan çatışmaların ardından İngilizlerin 1842 yılında Nanjing’i ele geçirmesiyle beraber savaş sona erdi. İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Palmerston, ticaret üssü olarak kullanılmak üzere bir bölgenin tanzimat olarak verilmesini talep ediyordu. Böylece 29 Ağustos’da imzalanan Nanjing Anltlaşması ile Hong Kong, İngilizlere devredildi. Kanton (Guangzhou), Amoy, Foochow, Şangay ve Ningpo ise ticarete açık limanlar haline getirildi. Bununla birlikte İngiltere pek çok ticari imtiyaz elde etti.
İkinci Afyon Savaşının fitiliyse 1856 yılında Çinli yetkililerin Kanton’da İngiliz gemisi Arrow’un mürettebatı olan birkaç Çinliyi tutuklaması ile ateşlendi. Bunun intikamı İngiliz Savaş gemisinin Kanton’u bombalaması olacaktı. Ekim ayında yaşanan bu olayın ardından Aralık 1856’da bu sefer Çinliler Kanton’daki yabancılara ait ticaret meskenlerini ateşe verdiler. Kanton’da yanan iki devletin birbirlerine karşı beşledikleri ateş, yeni bir savaşın habercisiydi.
İngiltere ve Çin yeniden karşı karşıya gelmişlerdi. Bu sefer Fransa da Çin’de bir Fransız misyonerin öldürülmesini bahane ederek İngiltere’nin yanında Çin’e karşı hareket etme kararı aldı. Batılı bu iki devletin 1857’de başlattıkları askeri hareket 1858’de İngiliz savaş gemilerinin ve müttefik askerlerin Tianjin’e ulaşmasıyla sonlandı.
Bir kez daha yenilgiye uğrayan Çin bu savaşın sonunda Tianjin Antlaşması ile batılı devletlere çeşitli imtiyazlar tanımak zorunda kaldı. Artık Avrupalılar Çin’de rahatça misyonerlik faaliyetleri yürütebileceklerdi. Bunun yanında pek çok ticari imtiyaz elde eden Avrupalılar aynı zamanda afyon ticaretini de yasallaştırdırlar.
Kısa süre sonra bu anlaşmaya karşı Çin’de hareketlilikler başlasa da, 1860’da İngiliz ve Fransız askerlerinin Pekin’i ele geçirmesiyle Çin daha fazla direnemedi ve Tianjin Antlaşması’na uymaya boyun eğdi.
Doğunun Ejderhası, emperyalizm çağında gücünü kaybetmişti.
Kaynakça:
http://www.o-cha.net/english/teacha/history/opiumwar.html
https://www.nam.ac.uk/explore/opium-war-1839-1842
https://www.historytoday.com/archive/opium-wars
https://nationalinterest.org/blog/buzz/you-need-study-opium-wars-they-changed-china-and-asias-history-forever-53177
https://www.britannica.com/topic/Opium-Wars
Homo Economicus 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.