Tağşiş; Bir madeni paranın içindeki değerli maden oranının bir kısmının alınıp yerine daha az değerli maden eklenmesiyle gerçekleşen bir para operasyonudur. Bu işlemle devlet bir nevi iç borçlanma gerçekleştiriyordu.
Orhan Beyle beraber ilk gümüş sikke 1326 yılında basılmış olup 2. Mehmet Dönemine kadar sikkelerin içindeki gümüş oranı istikrarlı bir seyir izledi1. 2. Mehmet’in hükümdarlığı döneminde ise tam 6 kez tağşiş yapıldı.
Devlet eski sikkelerin darphaneye getirilip yenileriyle değişmesini istiyordu. Lakin bu uygulamaya halkın çok rağbet ettiği söylenemezdi. Hal böyle olunca devlet; üzerinde eski sikke bulunduran tüccarlara, yolculuk yapanlara ve diğer kişilere sorgusuz arama yapıp eğer sikkeyle yakalarsa el koyardı.
16. yüzyıldaki tağşişlerin genel amacı ise bozulan maliye sistemini onarmak, sarayın harcamalarını ve savaş masraflarını karşılamaktı. 3. Murat döneminin sona ermesiyle, devlet nihai sınırlarına ulaştı. Bu dönemden sonra gelen padişahlar ya çocuktular ya da akli, fiziksel olgunluğa erişmemiştiler hal böyle olunca haremde güçlü olan kadınlar yönetimde söz sahibi oldular2.
1688’de akçenin dolaşımda değeri kalmayınca, onun yerini almak üzere Avrupa kuruşları model tutularak Osmanlı gümüş “kuruş” sikkesi çıktı ve ondan sonra akçe gerçekte bulunmayan ama hesapları düzenlemede değer ve ayar birimi olarak kullanılan bir sikke haline geldi3.
Tabi akçe deki bu değişimler fiyatlara otomatik olarak yansıyordu. Ya fiyatlar artıyordu ya da mamul sıkıntısı yaşanıyordu. Ayrıca enflasyon oranı da artıyordu. Avrupa’da kullanılan paralara göre kura bakıldığında bile sikkenin değersizliği görülebilirdi.
2. Mahmut dönemine baktığımızda ise ilginç bir yorum yapabiliriz. Altın sikkede 35, gümüş sikkede ise tam 37 kez tağşiş yapıldı böylece en çok tağşiş bu dönemde yaşandı.1808-1844 arasında kuruş, gümüş içeriğinin %83’ünü kaybetmiş oldu4. Padişahın tahta çıktığı zaman 19 kuruş olan bir sterlinin, öldüğü tarih olan 1839’da 106 kuruşa ulaşmıştır5 2. Mahmut’tan sonra ise Kırım Harbini finanse etmek için çıkarılan kaimeler ise pekte parlak olmayan ekonomik ve mali yapıyı daha da kötüleştirecekti.
Ünlü iktisat tarihçisi, Carlo Cipolla tağşişlerin nedenlerini şöyle sıralıyor;
- Mali nedenler, bütçe açıkları ve devletin ek gelir sağlama ihtiyacı
- Ekonominin para talebinde ortaya çıkan artış; tedavüldeki para miktarını artırma gerçeği
- Kimi toplumsal kesimlerden gelen kar amaçlı enflasyon talebi
- Darphanenin kötü işletilmesi
- Tedavüldeki sikkelerin eskimesi, kullanım nedeniyle küçülmeleri, sikkelerin kenarlarının kırpılması6
Alıntılar
1-) Pamuk Şevket- Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi sf 43
2-) İnalcık Halil- Devlet-i Aliyye 2.cilt sf 4
3-)Berkes Niyazi- Türkiye İktisat Tarihi sf 211
4-)Akyıldız Ali- Para Pul Oldu sf 39
5-) Pamuk Şevket- Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları sf 124
6-)Pamuk Şevket- Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi sf 46
Homo Economicus 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.