TÖNNİES’TEN BİR SESLENİŞ: YAŞAMDAKİ DÖNÜŞÜM

Published on ilaydanilufer tarafından

“Tönnies’in hayatı ve düşüncelerini etkileyen temel faktörler şöyle sıralanabilir:

-Köy hayatını anlamasına yardımcı olan çiftçi kökeni,

-Yeni bir evrensel din fikrine ilgisine ve ahlaka vurgusuna ilham kaynağı oluşturan annesinin Lutherci kökeni

-Weber, Durkheim gibi çağdaşları ve özellikle Alman Sosyoloji Derneği’ni birlikte kurdukları Georg Simmel ve Werner Sombart

-Siyasal sempatileri. Tönnies, aslında muhafazakâr bir tabiata sahip olsa da, sosyalist ve milliyetçi hareketlerle aktif olarak ilgilendi.”[1]

Tönnies sosyolojinin uğraş alanını aktif insan özneler arasındaki etkileşim biçimleri olarak tanımlamıştır. Özellikle geleneksel toplumlarla yeni ortaya çıkan kentsel-endüstriyel toplumları toplumsal ilişki ve etkileşimdeki farklılıklar açısından irdelemekle ilgilenmiştir.” Tarım toplumlarındaki geleneksel yaşam tarzı ile kentsel modern yaşam tarzını zıt toplumsal ilişkiler olarak kavramsallaştıran Tönnies, Cemaat/ Cemiyet kavramlarıyla bu iki yaşam tarzını ideal tipler olarak açıklamaya ve karşılaştırmaya çalışır (Slattery, 2010:59).”[2] Gemeinschaft ve gesellschaft kavramları Tönnies’in sosyoloji tarihi kitaplarına küçük topluluk araştırmalarının ve kent sosyolojisinin kurucu babası olarak yazılmasına olanak tanıdı.

Tönnies, Cemaat ve Cemiyet’i (Gemeinschaft und Gesellschaft) üç ana nokta üzerinden incelemiştir: büyüklük, amaç ve duygusal yoğunluk.

 Cemaat/topluluk (gemeinschaft) kavramı Tönnies’in geleneksel kırsal topluluklarla ilişkilendirdiği, aile veya dostluk ilişkileri içinde birbirine bağlı olan insanların arasındaki kişisel, yakın ve sürekli insan ilişkilerini içeren, statülerin doğuştan verildiği, coğrafi ve toplumsal hareketliliğin sınırlı olduğu, aile ve kilisenin temel toplumsal kontrol mekanizmalarını oluşturduğu, ortak çıkara dayalı dayanışmanın olduğu, herkesin birbirine kan bağı ya da evlilikle bağlı olduğu ve yazısız normların egemen olduğu bir toplum tipini ifade eder. Üç tip Cemaat (Gemeinschaft) bağı gözlemlenir: Akrabalık (kan bağı ile), hemşerilik (lokal bağlam üzerinden kurgulanan) ve arkadaşlık (dini birliktelik) örnek verilebilir.

“Tönnies cemiyet/toplum ( gesellschaft) kavramıyla endüstrinin ve ticaretin egemen olduğu modern kent yaşamında insanların diğer insanlarla yakın duygusal ilişkiler- den çok çıkara dayalı, rasyonel, hesaplı ilişkiler kurdukları, cemaate oranla daha hızlı, rekabetçi ve dinamik bir yaşam sürdükleri toplumları ifade etmektedir (Slattery, 2010: 60). “[3] Cemiyet adı verilen sosyal bağın iki yönü bulunmaktadır; birincisi, toplumu birlik halinde tutabilmesi ve bunun sayesinde işletmelerin faaliyetlerini kusursuz sürdürebilmesidir ve ikinci olarak, sosyal sınırlandırmaların yazılı ve resmi olarak bulunmasıdır.

Cemaatlerden cemiyetlere doğru gerçekleşen evrilmenin kaynağı tarımdan endüstriye geçiş, kapitalizmin ve serbest ticaretin gelişmesi ve modern ulus devletlerin ortaya çıkışıdır. “Tönnies’e göre cemaatin zayıflaması; endüstriyel kapitalizmin gelişmesi için gerekli koşulları ve rasyonalizm, hesapçı alışkanlıklar, sözleşmeye dayalı ilişkileri yaratmış ayrıca suç ve intiharın artmasına neden olmuştur (Slattery, 2010: 61).”[4]

Tönnies, toplumların kökeninde insan iradesinin iki farklı tipi olan doğal irade (wesenwille) ve rasyonel irade (kürwille)nin bulunduğunu belirtir ve geleneksel yaşam tarzından modern toplum tipine geçiş süreci içerisinde doğal iradeden rasyonel olana kaymanın gerçekleşeceğini düşünür.

Belki de en önemlisi, Tönnies “geleneksel topluluk” formundaki yaşamla “sivil toplum” formundaki iki farklı düzenin tarih boyunca eş-zamanlı olarak ve birbirinden beslenerek meydanda bulunduğunu açıklar. Kırsal-kentsel mekânlarda, geleneksel-modern yaşam formlarında, duygusal-rasyonel ilişkiler ekseninde, bireylerin davranışlarına hangi unsurların yön verdiğini izah eden ilk eser olan Cemaat ve Cemiyet eserinde okurlar kapitalizm, bireyselcilik, modern ahlak ve kent sosyolojisi gibi alanların; Max Weber, Werner Sombart ve Georg Simmel gibi düşünürlerin fikri tohumlarını keşfedebilecektir.

KAYNAKÇA:

DİPNOTLAR:

[1] https://andcenter.org/tr/marifetdivani/ferdinand-tonnies-1855-1936-gemeinschaft-gesellschaft/

[2]Martin Slattery, (2010), Sosyolojide Temel Fikirler, (hzl. Ümit Tatlıcan), Bursa: Sentez Yayıncılık

[3] age., ss. 60.

[4]age., ss. 61

Reklam